המכון לחסך חושי מרצון – חנה אנושיק מנהיימר

בעבודתה החדשה בוחנת חנה אנושיק מנהיימר את חווית החושים לנוכח המציאות הטכנולוגית-חברתית העכשווית. אנחנו חיים בעידן של הצפה חסרת תקדים של דימויים, ובהם פיקטיבים, מועצמים ואמיתיים המופיעים בערבוב חסר הבחנה. הצפת חושים מתקיימת בראש ובראשונה דרך מסכים ואמצעי תקשורת הפועלים במקביל, כאשר מקורות הדימוי והמידע לא מזוהים והם משוכפלים לאינסוף בהעברה, העתקה, שיבוש, וריבוד. אנחנו עוברים בין דימוי ודימוי נגלל אחריו, בין אינספור ערוצי טלויזיה ושרותי סטרימינג, במבט הקופץ בין מסך הטלפון, המחשב והטלוויזיה, אחד ברקע של האחר. פעמים רבות הדימוי המתקבל נוצר מתוך ניסיון להשפיע על תפיסת עולמנו, להתערב בידע שאנחנו מחזיקים ולארגן את המובן שאנחנו נותנים למציאות. במקרים רבים מניפולציה חזותית מועצמת באמצעות הפעלת החושים האחרים, רב חושיות שצפויה רק להתרחב בצורות ובמנגנונים שונים בעתיד הנראה לעין. ההצפה מציבה אותנו במשבר אמון ממשי בין קלטי החושים, לבין התודעה השואפת לפרש ולשפוט את הנקלט בהבחנות של אמת ושקר.

הקושי לסמוך על החושים המותקפים בדימויים מומצאים או מעוותים באמצעים טכנולוגיים מעוררים חוסר נחת ובהירות, עד לרמה אפשרית של דיסוציאציה וחרדות. מה שהיה בעבר נחלתם של העיונים הפילוסופים ממשל המערה של אפלטון, דרך בחינת אמיתות החושים של דקארט, ועד לדימויי המטריקס של העולם הנפרד מעצמו, הופך לחוויה יומיומית ומידית של חוסר ודאות ותלישות, וקושי הכרעה ממשי מול מה שעומד מנגד. במובן זה אין בהתמודדות הזו כל דבר חדש אלא שהעוצמה והריבוי הוכפל אלפי מונים עם התפוצצות הרשתות החברתיות, עם התמקצעות הנדסת התודעה, ובשילוב המתגבר ועולה של טכנולוגיות AI.

מול מצב עניינים זה מקימה מנהיימר את "המכון לחסך חושי מרצון", אשר חוקר ומפתח אסטרטגיות הגנה ושיקום בינינו לבין החושים. ניסיון להחזיר את האמון בגוף וביכולתו לסנן קלט. המכון מציע מגוון צורות של נטרול גירויים חושיים, איפוס חוויה, מיקוד מגעים והתבוננות בעצם חוויית החישה. מנהיימר שואבת השארה ממתקנים של תאי ציפה המנטרלים גירויים למשך זמן טיפולי וממחקרים מדעיים של טיפולים בחרדות וטראומה. הסביבה מדמה מכון טיפולי מציעה לצופה להשתמש בגופו ובכל חושיו במגע ישיר עם מכשרי המכון ואביזריו. 

המכון לחסך חושי מרצון מתמקד באופן בו החברה מארגנת ומכתיבה את מה שנחשב אפשרי לראות, לשמוע ולהרגיש. הפרויקט מערער על הסדרים החברתיים שמגדירים מי רשאי לראות ולהיראות, לשמוע ולהישמע, לפעול ולהיות פעיל. באמצעות חוויות של חסך חושי והנחיות אבסורדיות, המכון מציע למשתתפים לחוות מחדש את הכוח הנמצא בגבולות התפיסה שלהם. החללים השונים מובילים את המשתתפים למצב של הגבלת חושים. המשתתפים אינם כנועים לתנאים אלה – הם הלכה למעשה בוחרים לקחת בהם חלק, כאשר הבחירה נמצאת כל הזמן כאפשרות להימנעות. באמצעות הנחיות שמובילות אותם להגביל את עצמם, הקהל ממלא תפקיד במשטר עצמי של חושיו. בכך, המכון יוצר מרחב מקומי בו הגוף מתגלה כזירה פוליטית המקיימת מאבק בין חירות אישית לבין כוחות חברתיים המכתיבים את החוויה. הפרויקט מעלה שאלות על חופש ועל הגוף כאמצעי לפעולה ולמרד, תוך שהוא מבקש להחזיר למשתתפים את השליטה על האופן שבו הם חווים את המציאות וכיצד הם בוחרים להשתתף בה. מנהיימר מסמנת את גבולות החושים דרך השימוש בהם עצמם, ובתוך כך שואפת לחולל מקום המאפשר מפגש מחודש עם החושים וארגון של הסדר הפנימי ביננו לבין עצמנו.  

~

התערוכה מציינת את זכייתה של חנה אנושיק מנהיימר במחזור השני של הפרס לאמנות רב תחומית ע"ש אורי קצנשטיין. 

אוצר: אודי אדלמן

המרכז לאמנות דיגיטלית – חולון

נובמבר 2024

معهد الحرمان الحسي الطوعي – حنة أنوشيك مانهايمر

في عملها الجديد، تستكشف حنة أنوشيك مانهايمر تجربة الحواس في ظل الواقع التكنولوجي الاجتماعي المعاصر. في زمن نشهد فيه فيضانًا غير مسبوق من الصور على تنوع صيغاتها – الحقيقية، والمضخّمة أو الخيالية – تجتاح حياتنا بشكل متداخل لا يدع مجالًا للتمييز. يحدث هذا الفيضان الحسي أولًا وقبل كل شيء عبر الشاشات ووسائل الاتصال التي تعمل بشكل متزامن؛ تُستنسخ الصور والمعلومات، التي غالبًا ما تكون مصادرها غير معروفة، إلى ما لا نهاية من خلال النقل، النسخ، التشويش، والتركيب. ننتقل من صورة إلى أخرى تتجلى لنا تباعًا، بين قنوات تلفزيونية وخدمات البث التي لا تُحصى، في نظرة تقفز بين شاشة الهاتف وشاشة الحاسوب وشاشة التلفاز، الواحدة منها تكون خلفية للأخرى. غالبًا ما تُنتج الصور التي تصلنا بهدف التأثير في رؤيتنا للعالم، والتدخل في المعرفة التي نمتلكها، وتنظيم فهمنا للواقع. في كثير من الأحيان، تتقوى هذه التلاعبات البصرية عبر تحفيز حواس إضافية، لتشكل تجربة متعددة الحواس يُتوقع أن تتوسع في المستقبل المنظور إلى أشكال وآليات جديدة. يضعنا هذا الفيضان الحسي أمام أزمة ثقة حقيقية بين المدخلات الحسية والوعي الساعي إلى التأويل والحكم والتمييز بين الحقيقة والباطل.

إن الصعوبة في الاعتماد على الحواس التي تُخترق من قبل صور مختلقة أو مشوَّهة عبر وسائل تكنولوجية، تولّد شعورًا بعدم الارتياح والوضوح، يصل حدّ القلق والانفصال عن الواقع. ما كان في الماضي حكرًا على التأملات الفلسفية – من مثل كهف أفلاطون، وتساؤلات ديكارت حول صدق الحواس، وصولًا إلى صورة "الماتريكس" لعالم مفصول عن ذاته – تحوّل اليوم إلى تجربة يومية وفورية من اللايقين، والتعلّق في الفراغ، وصعوبة اتخاذ موقف حاسم تجاه ما نواجهه. إن الانشغال بموثوقية الحواس ليس أمرًا جديدًا، لكن مع انفجار الشبكات الاجتماعية، واحتراف هندسة الوعي، والتزايد المطّرد في دمج تقنيات الذكاء الاصطناعي، نشهد على تضاعف حجم هذه الظاهرة وقوتها آلاف المرّات. على خلفية هذا، أنشأت أنوشيك معهد الحرمان الحسي الطوعي.

يعمل معهد الحرمان الحسي الطوعي على دراسة وتطوير استراتيجيات للحماية وإعادة التأهيل في العلاقة بين الإنسان وحواسه، في محاولة لاستعادة الثقة بالجسد وقدرته على تصفية المدخلات. يقدم المعهد مجموعة من الأدوات لنزع المحفزات الحسية، وإعادة ضبط التجربة، وتركيز اللمس، والتأمل في ماهية الإحساس نفسه. تستوحي أنوشيك أفكارها من خزانات العزل – وهي عبارة عن مَرافق تُستخدم لتعطيل المنبهات الحسية لفترة علاجية محددة – ومن أبحاث علمية حول علاج القلق القلق والصدمات النفسية، لتصمم عمل تركيبي فني يحاكي مركزًا علاجيًّا وتدعو الزوار لاستخدام أجهزته والتفاعل الحسي والمباشر معه.

يركّز معهد الحرمان الحسي الطوعي على الطريقة التي تنظم بها البنى الاجتماعية ما يُعدّ ممكنًا أن نراه، أو نسمعه، أو نشعر به. يزعزع المشروع النظم الاجتماعية التي تحدد مَن يحق له في أن يرى ويُرى، يسمع ويُسمَع، يؤثّر ويُتأثّر. من خلال تعليمات عبثية وتجارب قائمة على تقليص الحواس، يدعو المعهد المشاركين إلى إعادة اختبار القوة الكامنة في حدود إدراكهم. توفر فضاءات صالة العرض للجمهور شروطًا لتقييد الحواس. لكن الجمهور لا يُجبر على الخضوع لهذه الشروط، بل يختار أن يخوض التجربة فعليًّا، مع بقاء الامتناع خيارًا مشروعًا وممكنًا في أي لحظة.

عبر تعليمات تدعو فيها المشاركين إلى تقييد أنفسهم، ينخرط هؤلاء في عملية تنظيم ذاتي لحواسهم. وبهذا، يُقيم المعهد فضاءً محليًّا ينكشف فيه الجسد بوصفه حيّزًا سياسيًّا تُدار فيه معركة بين الحرية الفردية وبين القوى الاجتماعية التي تصوغ التجربة. يطرح المشروع تساؤلات حول الحرية، وحول الجسد بوصفه وسيطًا للفعل والتمرّد، ساعيًا إلى إعادة السيطرة للمشاركين على الطريقة التي يعيشون بها الواقع ويختارون الانخراط فيه. ترسم أنوشيك حدود الحواس من خلال استخدامها، طامحةً إلى خلق حيّز يُتيح لقاءً متجددًا مع الحواس، وإعادة تنظيم النظام الداخلي للعلاقة بين الذات وذاتها.

~

يُقام المعرض بمناسبة فوز أنوشيك بالدورة الثانية من جائزة أوري كتسنشتاين للفنّ العابر التخصصات.