בס בבלון: יונתן עומר מזרחי

יונתן עומר מזרחי עוקב ומתעד בשנים האחרונות את חיי עובדי האדמה בעוטף עזה. הפועלים המגיעים
מתאילנד, מקיימים חיי עבודה וקהילת מהגרים בסביבה הרחוקה אלפי קילומטרים מביתם. אזור עוטף עזה
נוצר עם בניית יישובי גבול צבאיים-חקלאיים על גבול עזה. עבודת האדמה באזור זה, שבעבר בוצעה על ידי
פועלים פלסטינים מעזה, ובעבר הרחוק עוד יותר על ידי חקלאים ישראלים, נעשתה תלויה בעשורים
האחרונים במהגרי עבודה. התערוכה עוסקת בגבול עזה מנקודת מוצא זו, דרך תיעוד קולנועי של חקלאים
תאילנדים בדרום ישראל, היורשים הפחות מוכרים של התפתחות הגבול. בזמן הממושך בו העובדים שוהים
בישראל (על פי חוזה של חמש שנים) נוצרים קשרים וקהילות קטנות המתקיימות כאיים מרוחקים בארץ זרה,
כשברקע עשן וקולות קרב רוחשים. אלו מייצרות תרבות הגירה מקומית, שיח של גורל משותף, נוסטלגיה,
ושירת עבודה עם השאיפה לחזור ולהקים חיים חדשים או לחזור לחיים שהושהו בבית.
המלחמה שפרצה באוקטובר 2023 תפסה את הפועלים בשגרת הקיום המינורית הזו. זרותם למקום ולמאבק
המתרחש סביב אדמה זו היה נוכח עוד קודם אך הם נתפסו בעיניי עצמם כבלתי מעורבים, כמי שנוכחותם
זמנית ולמעשה הם חלק מסיפור אחר ומרוחק. מלחמה לא שלהם ומתרחשת ליידם. העבודה של מזרחי
נכנסת לעין הסערה ולקו האש הראשון ב-7 באוקטובר. הסרטים שצולמו משנת 2021 ועד המלחמה
הנוכחית, מלווים קבוצת מהגרי עבודה תאילנדים מכפר עזה עד ואחרי מותם בשביעי לאוקטובר. הסרטים
שצילם נוגעים באבל ובעצב, בחוויות הנוראיות שעברו, בטלטלה הרגשית ובאשמת הניצולים. הסרטים
מספרים סיפור שכמעט ולא נשמע באינטימיות והמרירות שלו, על המתים והחיים ששרדו, על הטראומה
ורוחות הרפאים, על מרקם אנושי שלם שנתקל במציאות לא לו.
את סיפור זה חופף מופע של נוכחות אחרת. תנועה המתפתלת מבחוץ ומבפנים. נחש רובוטי שמופיע
ברגעים שונים, במפגשים עם מהנדסים וחיילים, עובדי האדמה והאדמה עצמה. הנחש המכני, משמש כלי
צה״לי למעקב ותקיפה במנהרות החמאס מתחת לגבול ובעזה, בסביבת העובדים התאילנדים. זהו נחש
טכנולוגי וחדשני בהופעתו, גם אם גמלוני בתנועותיו ולא ברור עד כמה הוא משחק או כלי. הוא מוצב שוב
ושוב בהקבלה קוטבית לנחש האורגני שנע בתנועה חלקה ומהפנטת, ודמותו המיתית היא סמל בעל
משמעויות תרבותיות ודתיות. הנחש החייתי והרובוט חולקים תכונות פיזיות דומות, תנועת הנחש מותאמת
לסביבתו – מעל ומתחת לאדמה. הרובוט הוא פרי טכנולוגיה המעתיקה את תכונות החי בנטרול הנסיבות
האורגניות, כדי לנצל את אותם עקרונות תנועה והתנהגות למטרות אנושיות, חדירה לשטחים קשים וסריקה
במקומות מסתור. אך הערבוב בין שני המופעים, הפיזי-מכאני והמדומיין, מתרחש במיוחד בהתייחסות
האנשים לנחש.
הופעתו של הנחש מזדחלת, הוא מטעטף ומתלפף סביב חפצים ואיברים. הוא יכול להיות מופע קרקסי
אוריאנטליסטי, או לחנוק גוף חי למזונו; הוא יכול להופיע מתוך הבור, מתחת לאדמה, דרך העשבים, או
לחשוף את דרך הבריחה; הוא הבטחה ואיום בו בזמן, מקור למרפא ומוות. במובנו הדתי-תרבותי הוא יכול
להיות מקור של ידע ודעת, גוף להתיעצות וניחוש. בתרבות התאילנדית, הנחש נושא משמעות רב-שכבתית,
הנוגעת לאמונה ולמיתולוגיה. הנחש מופיע לעיתים בדמות ה״נגה״ (Naga), יצור מיתי אשר מיוחסות לו
תכונות של כוח, הגנה וחוכמה. הוא נחשב לשומר נהר המקונג, הגבול עם השאול והגבול בין תאילנד ללאוס.

לפי האמונה מסוגל להביא גשם או לגרום לבצורת. לכן פעמים רבות קשור לעבודת האדמה ולחיי החקלאות.
הוא מקור מיתי לתפילה והתייעצות. בסרטים שיצר מזרחי ביחד עם קבוצת העובדים, הנחש מופיע כדמות
רליגיוזית הפועלת מעבר להתרחשות סביבה, או אולי כמי שיודעת את המתרחש בטרם האדם מבין את
המציאות. כמו בספר בראשית, הנחש כבר יודע את מה שהאדם עוד מעט יגלה.
העבודות בתערוכה כמו שורות ברוחו של הנחש, התנועה הקולנועית נעה בין רגעים דוקומנטרים לפנטזיה
מעורפלת, כאשר הצופה יודע היטב את המציאות בתוכה צבר האירועים מתקיים. הפרויקט של מזרחי מציע
ניתוח פסיכוגיאוגרפי יצירתי ואסוציאטיבי של האזור, תוך שימוש בדימויי נוף ותמונות פורנזיות, בין מושגי
טריטוריה, אדמה ופיח. מגבול ישראל ועזה, לגבול בין תאילנד ולאוס, הגבול בין העולם לשאול. בכל זאת,
רגע ועוד רגע, נגלית לנו חוויה אנושית לא מוכרת, דרך הזרות והמרחק של הדמויות מחיינו, גם כאשר הם
שוכנות עמות בקרבנו, פועלות את האדמה עליה נשל הנחש שורע.
אוצר: אודי אדלמן
הפקה: ליילה רוז ברי
המרכז לאמנות דיגיטלית, דצמבר 2024
סרטים
בהשתתפות: סטה תום הומסורן, אנוואט פום הומסורן, נטנפה נאט הומסורן, פיאק צ׳וטידט, וואווי יו יאמה, סוריאן
יאן סוראץ׳-פט, אסף גבזו, אוראל פרייב ואבינועם משתה
הפקה: רונית איפרגן, אלנס דימנט, עדי נבון ויונתן עומר מזרחי
ע.בימוי: רונית איפרגן, אריאל סרני בראון
עריכה: שחר מזרחי
ע.עריכה: אקאפונג סרנסטה
צילום: אורי בן ארי ויונתן עומר מזרחי
ע.צלם: אלירן דמרי, נועה שמחיוף שחף
תאורן: דניאל רנדל
הקלטת סאונד: גל נעים, אד פטפטונג
תרגום: דנית רוסלר, נאריסרה חי , אייבי בטפטונג
עריכת פסקול: דניאל מאיר
מוזיקה: אור רימר
סינטיסזיר: חגי אייזנברג
מחלקת ארט: יגל שוקרון, נועה גלוברמן ומיקה שרטוק
אפטר אפקט: יונה סונג
תודות: שאול מזרחי, קבוצת סיוע לעובדי חקלאות, מתן קמינר, שחר שוהם, יהל קורלנדר, אורית רונן, עידו
צרפתי, בן ריברס. קים קרטס, מיה לנדסמן, אורי זמיר, לי נבו, ליילה רוז ברי, קובי סוויסה, לליב מלמד, אורי לוי,
דני רחמים, עופר וינר, המחלקה להנדסת מכונות באוניברסיטת בן גוריון, אמיר שפירא, שמוליק אדלמן, טל לוי ,
עומר שיזף, אלכס סספר, אהד זהבי, שירי בר אור, אסתר גולדברג, דניאל פורת, קסרין גונן, גלעד רייך, סימון
שטיין, שליו שלמה, יואב מגן, סופוט בואט צ׳ידגאסורנפונגסה, סום סופאפריניה וקומטאץ׳ דיו נאפטאלונג.
עובד בארץ מלחמה
שחר שוהם ויונתן עומר מזרחי
שירים על ידי: סנייה היטאקון, פונגפאט פאסונג׳ון ולהקת המושב.
בעריכה ותרגום מיוטיוב של ד״ר שחר שוהם
סיעו בתרגום: לפאקסורנקאן טונגקאם, סיריוואטצ׳איה נאוונג, נוטצ׳אנוק ז׳יטפאקדי, פיצ׳אפון רוברו וזהר אלמקייס
ניהול סטודיו יונתן עומר מזרחי: אורי זמיר

باس في بابل – يوناتان عومر مزراحي

على مدى السنوات الأخيرة، يتابع يوناتان عومر مزراحي حياة عمّال الزراعة في منطقة "غلاف غزة" ويوثّقها. يعيش هؤلاء العمّال القادمون من تايلند حياة عمل ويلتفّون حول بعضهم في مجتمع مهاجرين في بيئة تبعد آلاف الكيلومترات عن وطنهم. نشأت منطقة "غلاف غزة" مع إقامة المستوطنات الحدودية العسكرية والزراعية على تخوم قطاع غزة. في الماضي، كان عمّال فلسطينيون من غزة هم من يقومون بالزراعة ورعاية الأرض، وقبلهم، قبل عقود بعيدة، مزارعون إسرائيليون. أما في العقود الأخيرة، فقد أصبحت الزراعة في هذه المنطقة تعتمد بشكل شبه كامل على العمّال المهاجرين. ينطلق المعرض من هذه النقطة في تناوله لحدود غزة، من خلال توثيق سينمائي للمزارعين التايلنديين في جنوب البلاد، بوصفهم الورثة غير المعروفين لهذا التحوّل الحدودي. خلال فترة إقامتهم الطويلة في إسرائيل (وفق ما يمليه عقد عمل يمتد لخمس سنوات)٬ تنشأ روابط وتتكوّن مجتمعات صغيرة تعيش كجزر نائية في أرض غريبة، على خلفية دخان وأصوات معارك توشوش من بعيد. ينتُج عن هذا ثقافة هجرة محلية، وخطابًا حول مصير مشترك، وحنينًا، وأغانٍ ينشدونها أثناء العمل يتأرجح صداها بين رغبة في تأسيس حياة جديدة أو العودة إلى الحياة التي قُطعت في الوطن.

باغت اندلاع الحرب في أكتوبر 2023 العمّال في خضم روتينهم اليومي المتواضع. كانت غربتهم عن هذا المكان وعن الصراع الملتهب حول هذه الأرض ملموسة حتى قبل ذلك، لكنهم رأوا بأنفسهم مجموعة غير متورطة، وبوجودهم مؤقت، وأنهم في الواقع ينتسبون إلى حكاية أخرى، بعيدة عن هذا المكان. هذه الحرب ليست حربهم، لكنها تجري على مقربة منهم. يدخل عمل مزراحي إلى قلب العاصفة، إلى خط النار الأول في السابع من أكتوبر. ترافق الأفلام التي صورها منذ عام 2021 وحتى اندلاع الحرب الحالية مجموعة من العمّال التايلنديين من كيبوتس "كفار غزة" إلى ما بعد مصرعهم في السابع من أكتوبر. تلامس هذه الأفلام الحداد والحزن، وتغوص في التجارب المروّعة التي مروا بها، في الصدمة العاطفية، وفي شعور الذنب الذي يحمله الناجون. تروي الأفلام قصة نادرًا ما سُمعت، بكل ما تحمله من حميمية وأسى، قصة عن الموتى والأحياء، عن الصدمة وأشباحها، عن نسيج بشري كامل اصطدم بواقع لا صلة له فيه.

يتقاطع هذا السرد مع ظهور لحضور آخر. حركة تتلوّى من الداخل والخارج. أفعى روبوتية تظهر في لحظات مختلفة: خلال لقاءات مع مهندسين وجنود، مع عمّال الزراعة ومع التربة ذاتها. هذه الأفعى الميكانيكية هي أداة عسكرية تابعة للجيش الإسرائيلي، تُستخدم للرصد والهجوم داخل أنفاق حماس، تحت الحدود وفي قطاع غزة، في المناطق القريبة حيث يعمل العمّال التايلانديون. أفعى تكنولوجية، مبتكرة في مظهرها، وإن كانت ثقيلة الحركة، يصعب التمييز ما إذا كانت أداة أم لعبة. يُعاد تقديمها مرارًا بوصفها نقيضًا للأفعى العضوية، التي تتحرك بسلاسة آسرة، وتحمل في حضورها الميثولوجي رموزًا ثقافية ودينية. الأفعى الحيوانية والروبوتية تتشاركان صفات جسدية مماثلة؛ فكلاهما يتكيّف مع بيئته، فوق الأرض وتحتها. الروبوت هو ثمرة تكنولوجيا تستنسخ خصائص الكائن الحي مع تحييد شروطه العضوية، لتسخير مبادئ الحركة والسلوك نفسها لأغراض بشرية: لاختراق المناطق الوعرة، ومسح أماكن الاختباء. لكن التداخل بين الظهورَين، الفيزيائي الميكانيكي والمتخيَّل، يتجلّى على نحو خاص في الطريقة التي ينظر بها البشر إلى الأفعى.

تظهر الأفعى زاحفة، تلتفّ وتتسلل حول الأغراض والأعضاء. يمكن لهذه الحركة أن تكون عرضَ سيرك استشراقي، أو أن تخنق جسدًا حيًّا لتقتات عليه؛ قد تخرج من جُحر، من تحت الأرض، عبر الأعشاب، أو تكشف عن طريق للهروب؛ إنها وعد وتهديد في آن، مصدر للشفاء والموت. في رمزها الثقافي والديني، قد تكون الأفعى مصدرًا للمعرفة والفهم، كيانًا يُستشار ويُستنبط منه. في الثقافة التايلاندية، تحمل الأفعى دلالات متعددة الطبقات، تتصل بالإيمان والأساطير. أحيانًا تظهر الأفعى في هيئة "ناغا" (Naga)، كائن أسطوري تُنسب إليه صفات القوة والحماية والحكمة. يُنظر إليه كحارس لنهر الميكونغ، الحدّ الفاصل بين العالم السفلي وتايلاند، وبين تايلاند ولاوس. بحسب المعتقدات، بوسعه أن يُنزل المطر أو يُحدث الجفاف، ولهذا غالبًا ما يرتبط بالزراعة والعمل في الأرض. إنه مصدر أسطوري للتوسل والاستشارة. في الأفلام التي صنعها مزراحي بالتعاون مع مجموعة العمّال، تظهر الأفعى كشخصية دينية تتحرك خارج الحدث الدائر من حولها، أو ربما ككائن يدرك ما يجري قبل أن يفهمه الإنسان. كما في سفر التكوين، الأفعى تعرف ما سيكتشفه الإنسان بعد قليل.

تمضي الأعمال المعروضة في المعرض كما لو كانت سطورًا في نَفَس الأفعى. تتنقل الحركة السينمائية بين لحظات توثيقية وفضاءات خيالية ضبابية، بينما يدرك المشاهد تمامًا الواقع الذي تتكون فيه هذه الأحداث. يقدم مشروع مزراحي تحليلًا نفسيًّا جغرافيًّا خلاقًا غزيرًا بالتداعيات الحرة حول المنطقة، عبر استخدام مناظر طبيعية وصور تحليلية  جنائية (forensic)، متناولًا مفاهيم الإقليم، والأرض والسخام – من حدود إسرائيل وغزة، إلى حدود تايلاند ولاوس، إلى الحد الفاصل بين العالم والمجهول. ومع ذلك، لحظة تلو الأخرى، تنكشف أمامنا تجربة إنسانية غير مألوفة، عبر غرابة الشخصيات وبُعدها عن حياتنا، حتى وإن كانت تقيم بيننا، تعمل في الأرض التي تزحف عليها الأفعى وتبسط سُلطانها.